مدیر اداره کتاب در پاسخ به تعجب یک کاربر از مجوز گرفتن یک کتاب نوشته است: «این کتاب در دولت قبل مجوز گرفت و پارسال با نظارت پسینی از انتشار و توزیعش ممانعت شد.» این در حالی است که ممیزی باید قاعده‌مند باشد و در دولت‌های مختلف تفاوت نکند.

اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد، یک بازوی اجرایی است که تایید محتوا و صدور مجوز آثار، مهم‌ترین وظیفه این اداره است. ممیزان این اداره باید براساس ضوابط نشر که در سال ۸۹ در شورای عالی انقلاب فرهنگی بازنگری شد و دارای مفادی کلی، چون تبلیغ و ترویج الحاد و اباحه‌گری، انکار یا تحریف مبانی، اشاعه فحشا، ترویج و تبلیغ روحیه خودباختگی در برابر فرهنگ و تمدن بیگانه و القای حس عقب‌ماندگی و تبلیغ صهیونیزم است، کتاب‌ها را بررسی کنند و اجازه انتشار به آثار بدهند یا در صورت نیاز توسط ناشر و نویسنده اصلاح شود.

دقیقاً محل بحث همین جاست که نوع ممیزی‌ اداره کتاب با تغییر دولت‌ها و جریان‌های ادبی و سیاسی هم دچار تغییر و تحول می‌شود و سلیقه‌ها به میان می‌آیند و تا زمانی که قوانین و معیار‌ها تفصیل و شفاف نشود، این مسأله به قوت خود باقی خواهد ماند.

اداره کتاب تنها ایستگاه بررسی محتوایی

نکته دیگری که وجود دارد بحث ممیزان است. یکی از مهم‌ترین نکات مسأله مالی برای کارشناسان اداره کتاب است. این در حالی است که تنها ایستگاهی که باید آثار را مورد بررسی قرار دهد تا آثاری با محتوای مناسب و به‌روز به بازار نشر و دسترس مخاطب قرار بگیرد، همین کارشناسی اداره توسعه کتاب و کتابخوانی است، اما در سطح بازار علاوه بر آثار غیرمجاز که به راحتی در چاپخانه‌های زیرزمینی به چاپ می‌رسند، آثاری را می‌بینیم که از اداره کتاب مجوز گرفته، اما به لحاظ محتوایی بعضاً مورد تأیید نیست. حتی آثاری هم مجوز می‌گیرند که بعد از مدتی دومرتبه مجوزشان لغو می‌شود.

کتابی که می‌گویند ممنوع است، اما در بازار به فروش می‌رسد

محمدعلی مرادیان، مدیر اداره توسعه کتاب و کتابخوانی در پاسخ به توئیت یکی از مخاطبان که اثر «داستان‌های خوب برای دختران بلند پرواز» مجوزدار را مسأله‌دار دانسته، گفته است که اثر مورد نظر در سال گذشته در اجرای نظارت پسینی از انتشار و توزیعش ممانعت صورت گرفته است.

وقتی سرجو دانجلو کمونیست، ایتالیایی به زیر پای بوریس پاسترناک نویسنده و شاعر مشهور روسی نشست تا رمانی را که در حال نوشتنش بود به او بدهد تا در ایتالیا منتشر شود، هیچ کس فکرش را نمی‌کرد که رمان «دکتر ژیواگو» در نبردهای ایدئولوژیک بین شرق و غرب در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم یا دوران جنگ سرد به سلاحی قدرتمند تبدیل شود.

رمانی که شخصیت اولش همزاد پاسترناک بود. داستانی که با یک قصه دوران معاصر خود را روایت کرد و در کنار روایت هم توانست یک جریان اجتماعی علیه کمونیست در شوروی ایجاد کند. حالا بماند که سازمان سیا پشت این اثر بود تا در هلند و واشنگتن به چاپ برسد تا به شوروی فرستاده شود.

حواسمان به ادبیات و کتاب باشد!

 علاوه بر جنگ‌های نظامی، جنگ‌های نظری چون تهاجم فرهنگی صورت می‌گیرد. طبیعی است که در حوزه نشر نیز آثاری با هدف تأثیرگذاری روی مخاطب به صورت قانونی و غیرقانونی تولید و منتشر می‌شود. مهم‌ترین بخش از این جامعه هدف نیز نوجوانان هستند. اگر نگاهی به آثار حوزه نوجوان داشته باشیم، می‌بینیم که آثار ترجمه‌ای و تألیفی با موضوعات وحشت، انتقال حس ناامیدانه و سیاه‌نمایی، زامبی، عاشقانه‌، قتل، فمنیستی،‌ همجنسگرایی و … بی‌وقفه تولید می‌شوند و اگر حواس ممیزان ما جمع نباشد، این آثار ترویجی به راحتی در دسترس عموم مخاطبان نوجوان قرار می‌گیرد.

نظارت پیشینی خوب باشد، کفایت می‌کند!

تصویر بالا نیز برشی از همین جور کتاب‌ها اما از ناشری دیگر است (همین مسأله هم مدیریت محتوایی را سخت‌تر می‌کند؛ چرا که یک اثر را چند ناشر می‌توانند چاپ کنند) که در یکی از سکوهای کتاب الکترونیک به فروش می‌رسد و اصطلاحات جنسی نیز به راحتی در آن به کار رفته است. نکته جالب آن‌که این اثر برای رده سنی نوجوانان است!

نظارت پیشینی آثار اگر با دقت و توجه لازم و البته با چهارچوب و قاعده مشخصی صورت بگیرد تا در رفت و آمد دولت‌ها برخورد سلیقه‌ای صورت نگیرد، دیگر نیازی به نظارت پسینی نخواهد بود؛ چرا که اگر اثری منتشر شود، جمع‌آوری نسخه فیزیکی و محتوای منتشرشده‌اش به مراتب سخت‌تر از کاری است که باید در اداره کتاب صورت می‌گرفت و نسخه فیزیکی را هنوز در کتابفروشی ها و سایتهای فروش کتاب به صورت آنلاین بفروش می رسد . کاش نظارتی بر روی این موارد بود تا کودکان و نوجوانان کمتر آسیب ببینند .