خود ارزیابی یا خود محکمی اخلاقی ،در پنج مرحله ممکن است.توضیح مختصر این مراحل که در کتب اخلاقی از آن به محاسبه نفس یاد می شود به صورت زیر در خور طرح است ،

خود ارزیابی یا خود محکمی اخلاقی ،در پنج مرحله ممکن است.توضیح مختصر این مراحل که در کتب اخلاقی از آن به محاسبه نفس یاد می شوذد به صورت زیر در خور طرح است :

۱.با خود شرط کردن :

مشارطه – شرط گذاری با خود –هنگامی است که انسان با خود پیمان ببندد که سرمایه های مادی ومعنوی خداداده را در جهت اصلاح روحانی خود بکار گیرد.

۲.مراقبت از خویش :

در این مرحله ،فرد مراقب وفا کردن به عهدهایی است که در مرحله مشارطه با خود بسته است.در روایات اسلامی بر ضرورت این مرحله در خود ارزیابی اخلاقی ،تاکید شده است.امام علی علیه السلام می فرماید :سزاوار است که انسان بر نفس خود مسلط باشد وقلب وزبانش را مراقبت نماید.”

۳.حسابرسی :

حسابرسی به این معناست که انسان در هر شبانه روز وقتی را معین کند تا در آن هنگام گفتار ورفتار روزانه خود چه نیکو وچه نکوهیده –را بسنجد . در برخی روایات ،زمان مناسب این کار در پایان روز دانسته شده است .امام صادق علیه السلام می فرماید :وقتی در رختخواب قرار می گیری ببین (در طول روز ) چه خورده ای وچه به بدست آورده ای وبه یاد داشته باش که تو خواهی مرد وبه سوی خدا باز خواهی گشت (واز تو در قیامت حسابرسی خواهد شد “

۴.خود سرزنشی :

در این مرحله ،وقتی فرد از انجام واجبی غفلت ورزد یا گناهی را مرتکب شود ،خود راعتاب وسرزنش می کند تا از تکرار آن اجتناب ورزد .

۵.خود کیفری :

خود کیفری یا معاقبه ،آن است که فرد فقط به ملامت خویش بسنده نکند ،بلکه در ازای هر عمل خطای خویش ،خود را مجازات کند. برای تحقق این امر ،باید برای هر گناهی مجازات مناسب با آن قرار دهد ،مثلا اگر لقمه حرامی خورده است با گرسنگی دادن به نفس –ریاضت شرعی ـاو را مجازات کند.

برگرفته از کتاب سال صادقین